Skip to main content

Mens

Deja vu: vorig leven of denkfout

donderdag 27 april 2006

Gepubliceerd in Strictly

 

Je staat bij een kruispunt te wachten als een superleuke vent voorbij fietst. De man is mobiel aan het bellen en kijkt je in het voorbijgaan opeens doordringend aan. Je voelt het bloed in je aderen stollen als het door je heen flitst dat zijn blik je heel bekend voorkomt. Is hij een zielsverwant uit een vroeger bestaan of kom je gewoon aandacht tekort?

“Ik ging deze zomer op vakantie naar Tjechië, waar we een actieve vakantie hadden geboekt met een groep mensen. Toen ik daar aankwam, kwamen al die mensen mij uiterlijk heel bekend voor. Terwijl ik ze nog nooit gezien heb. Het was vreemd, maar toch vertrouwd. Tijdens de vakantie heb ik ook veel déjà vu’s gehad. Normaal heb ik die ook wel eens per maand ofzo, maar nu meer en langer. Nu vraag ik me af wat dit allemaal betekent. Was deze hele vakantie een déjà vu?”

Op de site Bovennatuurlijk.com staan talloze inzendingen van bezoekers met vragen over paranormale zaken. Net als de jongen die zijn vakantie doorbracht in Tjechie, willen veel bezoekers van de site weten wat een déjà vu is. Ze vertellen over hun ervaringen en ze vragen zich af of het verschijnsel een gave is waarmee ze anderen kunnen helpen. Ook willen ze weten of het verschijnsel een bovennatuurlijke oorsprong kent.

De term déjà vu komt uit het Frans en betekent letterlijk: reeds gezien. Déjà vu’s kunnen je plotseling overkomen en zijn even snel weer verdwenen. Ze roepen een toestand op waarin je denkt dat je alles om je heen al eens eerder hebt meegemaakt. Geluiden, geuren, stemmen en gezichten; het komt allemaal bekend voor. Soms lijkt het alsof je weet wat er in het volgende ogenblik gaat gebeuren. Deze gewaarwording kan zowel verbazingwekkend als beangstigend zijn.

Zielsverhuizing

Al honderden jaren piekeren wetenschappers en visionairen over de verklaring van het déjà vu. Zelfs in de oudheid riep het verschijnsel al vragen op. Aanvankelijk werd vooral gedacht dat het déjà vu een bewijs is van een vorig leven. Veel negentiende eeuwse dichters en schrijvers zinspelen in hun werk op het bestaan van een zielsverhuizing. In de moderne tijd is bij velen een medisch wetenschappelijke verklaring over de werking van de hersenenen populair.

De vakantieganger uit Tjechië en andere belangstellenden van de website Bovennatuurlijk.com zoeken de verklaring vooral in paranormale zaken. Zo geeft een van de initiatiefnemers van de site het volgende antwoord op de vraag wat déjà vu is en wat je ermee kunt doen. “Déjà vu kun je nergens voor gebruiken. Déjà vu is een ervaring. Bij een déjà vu heb je het gevoel iets al eens eerder meegemaakt of gezien hebt. Dit kan een herinnering zijn vanuit vorige levens maar ook een soort voorschouw.”

Of de ziel terugkeert in een ander lichaam is tot nu toe een raadsel. De schrijfster Stella Terbeeke onderzoekt in het Engelstalige boekje The Inquiry in hoeverre reincarnatie het déjà vu verklaart. Zij beschrijft haar eigen déjà vu’s en stipt diverse wetenschappelijke zienswijzen aan. Ook vraagt ze zich af of anderen het déjà vu wel eens in verband brengen met een vorig leven. Op een enquete-formulier kunnen lezers wereldwijd hun zienswijze weergeven. De resultaten zullen op internet gepubliceerd worden.

Terbeeke: “Het déjà vu is mogelijk een glimp van een vorig bestaan, een gebied waar je normaal gesproken geen toegang tot hebt. Het is een ander soort bewustzijn dat volgens mij veel voorkomt bij mensen met een beschouwende natuur. Waarnemingen uit een eerder leven kunnen ook te maken hebben met herinneringen van voorouders die opgeslagen liggen in het DNA. Maar als reincarnatie bestaat, dan zou het tot de hersenen behoren en nu tot de herinnering kunnen doordringen en is het zeer onwaarschijnlijk dat niemand er meer iets van weet.”

Wetenschappers hechten weinig geloof aan vorige levens. In zijn boek Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt legt Douwe Draaisma, hoogleraar in de geschiedenis van de psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, uit waarom. “Déjà vu’s zouden ontstaan op snijpunten met vorige levens. Je wandelt argeloos in een stad waar je voor het eerst bent, slaat een hoek om en plotseling sta je voor een huis dat zo vertrouwd is dat je het wel uit een vorig leven moet kennen. Je zou verwachten dat als je op het huis afloopt de intensiteit en de duur van de herinnering toenemen, maar dat gebeurt niet. Bovendien komt bij een déjà vu niet alleen dat ene huis van vroeger je bekend voor, maar alles wat je waarneemt.”

Dromen

De logica van een eeuwige ziel ontgaat zelfs een jonge bezoeker van Bovennatuurlijk.com. “Ik ga soms naar plaatsen die ik van ergens ken. Laatst was ik in het ringshopping center en wist ik precies waar de H&M was, alhoewel ik daar nooit geweest was. Het was alsof iemand me vertelde dat het daar was. Ook als ik op andere plaatsen kom herken ik deze soms. Dit kan geen reincarnatie zijn (denk ik) omdat ik nu al zestien ben en plaatsen zijn inmiddels toch al veranderd! Soms denk ik dat ik het uit dromen haal, maar dit lijkt me zo onwaarschijnlijk! Kan jij me helpen?”

De droom als oorsprong van déjà vu’s is niet eens zo gek gedacht. Meer dan honderd jaar geleden namen wetenschappers deze verklaring heel serieus. Zij dachten dat déjà vu’s ontstaan zodra we in ons dagelijkse leven een gebeurtenis meemaken, die lijkt op een vroegere droom. Door de gelijkenis ontstaat een gevoel van vertrouwdheid en herkenning. Draaisma legt deze theorie terzijde. Volgens hem bestaat een droom uit visuele beelden, terwijl je bij een déjà vu eveneens geuren, smaken en geluiden waarneemt.

Psychoanalytici in de traditie van Freud geloofden ook dat déjà vu’s ontspringen aan het geheugen. Zij zien het déjà vu als een afweermechanisme van het onderbewuste met een duidelijke taak. Als mensen geconfronteerd worden met moeilijke situaties die lijken op eerdere belevenissen, dan komen volgens de deskundigen onderdrukte herinneringen boven. Zodra iemand beseft dat wat hem eerder overkwam goed afliep, kan hij zich eveneens gerustgesteld voelen in de huidige situatie.

Hersenstoornis

De Nederlandse psychiater Herman Sno voegde begin jaren negentig weer een ander stukje toe aan de puzzel. Volgens hem zijn herinneringen opgebouwd uit kleine fragmentjes, die her en der in het geheugen liggen opgeslagen. Elk deeltje bevat alle informatie van de gehele herinnering. Hoe kleiner het stukje is, hoe vager het oorspronkelijke beeld. Kom je in een situatie die voor een deel lijkt op iets wat je eerder hebt beleeft, dan roept je geheugen de gehele gebeurtenis weer op. En omdat het een onscherp plaatje is denk je dat het om dezelfde
ervaring gaat.

Een gevoel van herkenning zou ook optreden bij een hersenstoornis. Onder neurologen werd vroeger wel gedacht dat onze beide hersenhelften twee aparte organen zijn, die afwisselend aan en uit staan. Als de ene hersenhelft ‘aanspringt’, nadat de ander net een bepaalde situatie heeft waargenomen, dan ontstaat een dubbelbeeld. Tegenwoordig zoeken zij de verklaring in een vertraagde werking van de hersenen. Hierdoor dringt een bepaalde gebeurtenis pas in tweede instantie tot ons door, waardoor het lijkt alsof de gebeurtenis niet een fractie van een seconde eerder plaatsvond, maar langer geleden.

Hersenkronkel of bewijs van eeuwig leven? Over een ding zijn alle wetenschappers het eens. De ja vu’s komen bij zo’n 70 procent van de mensheid wel eens voor. Bij sommige mensen treedt een déjà vu nooit op, bij anderen juist geregeld. Dit geldt vooral voor jongeren, zwangere vrouwen, psychiatrische patienten en epileptici. Zij hebben vaker last van concentratiegebrek  door vermoeidheid, stress en zuurstofgebrek. Ook overmatig alcoholgebruik en het leiden van een onevenwichtig leven spelen een rol. Uit onderzoek is gebleken dat déjà vu’s onder deze omstandigheden vaker voorkomen.

Zeker is ook dat het déjà vu tot de verbeelding spreekt. Vrijwel iedereen vindt het verschijnsel een bijzondere ervaring. Niet voor niets zijn bijna alle verklaringen en wetenschappelijke beschrijvingen van de ervaring ook door literatoren verwoord. Voor veel schrijver en dichters is het verschijnsel een inspiratiebron voor hun werk. Een enkeling zet zelfs zijn eigen ervaringen met het déjà vu op papier, zoals de Nederlandse schrijver Bernlef doet in een van zijn boeken. De kennismaking met de poezie van een Zweedse dichter heeft grote indruk op hem gemaakt.

“Het is mij maar hoogste zelden overkomen dat het werk van een dichter mij zo ‘op het lijf geschreven’ voorkwam. De schok der herkenning is dat wel eens genoemd. Maar het is geheimzinniger. Het had meer te maken met een zogenaamde déjà vu ervaring dan met een vorm van herkennen. Het was een gevoel alsof de gedichten op de een of andere manier al ergens in mij bestonden, dat ik ze al eens gelezen had, al wist ik dat dat onmogelijk was, en dat het lezen van Transtromers tekst nodig was geweest om wat als vage vermoedens en intuities al in mij aanwezig was, naar de oppervlakte te brengen. Het is moeilijk dat déjà vu gevoel van toen onder woorden te brengen, misschien wel omdat het in eerste instantie een fysieke sensatie was: het gloeien van wangen, kriebel in de nek, niet meer in staat de benen stil te houden.”

door Jessica de Jong.