Criminelen profiteren van het verlagen van de drempel voor voorkeursstemmen
Den Haag praat nu over het dichter bij de burger brengen van de politiek. Pas daarbij op voor criminele infiltratie, zegt Jessica de Jong. Bekijk het artikel in NRC
Bij de formatieonderhandelingen zal ook de democratische vernieuwing op tafel komen. Maar hierdoor kunnen criminelen meer kansen krijgen om te infiltreren in de politiek. Het vorige kabinet heeft al laten doorschemeren voorkeurstemmen meer gewicht te willen geven om de burger meer bij de politiek te betrekken. Zeker D66 lijkt hiervan groot voorstander.
De beoogde coalitiepartijen zouden zich moeten beraden op de gevaren van deze ingrijpende wetswijziging. Want voor een steenrijke crimineel die de politieke besluitvoering wil beïnvloeden is het interessant als kandidaten die laag op de lijst staan met minder voorkeursstemmen dan nu nodig zijn op een verkiesbare plaats kunnen belanden. Met geld of andere lokkertjes kan hij makkelijk stemmen ‘inkopen’ bij potentiële kiezers. In de lokale politiek gaat het nog makkelijker omdat in absolute aantallen minder stemmen nodig zijn om hoger op de lijst te komen.
Onderwereldfiguren proberen in Nederland nadrukkelijk grip te krijgen op het openbaar bestuur. Dit blijkt uit een belangrijke kwantitatieve studie uit 2017 in opdracht van het ministerie van Justitie. Naar schatting bestaan in 30 van de 355 gemeenten sterke vermoedens van infiltratie door een corrupt persoon.
Bibob-wet
Aan tafel met wethouders en burgemeester blijven criminelen op de hoogte van de misdaaddossiers. Als raadslid of wethouder kunnen zij bijvoorbeeld onderzoek met de aanscherpte Bibob-wet naar de aanvrager van een vergunning en diens opdrachtgever saboteren. Ook zouden ze subsidies kunnen afpakken van een grondeigenaar voor de opruiming van drugsafval op diens land. Als raadslid kunnen zij het sluiten van drugspanden tegenwerken of verhuurders van woningen met illegale prostitutie onder druk zetten om huurders niet te screenen. Invloed op de gemeentebegroting, bestemmingsplannen, bouwplannen, klachtenprocedures voor openbare aanbestedingen en drank- en horecavergunningen is goud waard.
Door de excessief gegroeide internationale drugsbelangen op Nederlandse bodem, neemt de behoefte aan politieke macht toe. Er gaan miljarden om in de drugssector, de vrouwenhandel en de wapenhandel. De Rotterdamse en Amsterdamse haven, de legale prostitutie, het platteland en de goede infrastructuur maken Nederland zeer aantrekkelijk als vestigingslocatie voor criminelen uit alle windstreken.
In hun moederland hebben zij vaak al ervaring opgedaan met infiltratie in politieke partijen. Ze profiteren in Nederland ook van de decentralisatie van bevoegdheden, waardoor interregionale aanpak van criminaliteit vastloopt, zoals deze week ook weer bleek uit een kritisch rapport van de Vrije Universiteit en het Verwey-Jonker Instituut over de drugscriminaliteit in de havens aan het Noordzeekanaal.
Landen waar de overheid niet adequaat ingrijpt, betalen een hoge prijs. Neem Zweden. Door een te afwachtende houding bij de aanpak van drugscriminaliteit is het aantal liquidaties hier inmiddels het hoogste van Europa. De moord op de Amsterdamse advocaat Derk Wiersum in 2019 heeft geleerd dat criminelen ook in Nederland nergens meer voor terugdeinzen.
Voor criminele ondermijning van de politiek is tot nu toe bar weinig aandacht. Nederlandse politici lijken zich vaak niet bewust van de gevaren. De infiltratie van gekozen volksvertegenwoordigingen wordt vreemd genoeg zelden gevreesd. De weg naar politieke macht zou te lang zijn voor criminelen of te weinig opleveren. Politieke infiltratie is echter als houtrot – het gevaar ervan wordt pas duidelijk wanneer het te laat is. Corruptie en andere problemen steken de kop op en verregaand overheidsingrijpen is dan onvermijdelijk.
Houtrot
Voor mijn roman De Hollandse studente heb ik onderzocht hoe de politieke infiltratie door de maffia begin jaren negentig in Italië te werk ging. De Italiaanse politiek bleek toen ernstig te zijn aangetast door corruptie en wanbeleid. Pogingen om corrupte politici te vervolgen, veroorzaakten een golf van maffiageweld met bomaanslagen op onderzoeksrechters. Een politieke omwenteling volgde waarbij de gevestigde partijen op hun grondvesten schudden en veel kiezers kwijtraakten. Nog altijd heeft de Italiaanse overheid grote moeite infiltratie te bestrijden. Er zijn sinds de jaren negentig inmiddels 349 decreten uitgevaardigd om corrupte gemeenteambtenaren weg te sturen. In 68 Italiaanse gemeenten is het voltallige gemeentebestuur een of zelfs meerdere keren naar huis gestuurd wegens infiltratie door de maffia.
Nederland moet het niet zo ver laten komen. De overheid moet het criminelen juist moeilijker maken. Bij de aanstelling van burgemeesters, wethouders en ambtenaren verrichten politieke partijen vaak nog wel enige screening op integriteit. Maar gek genoeg bij raadsleden veel minder. Terwijl de vermoedens over infiltratie onder deze groep het grootste zijn. Iemand kan met een beetje enthousiasme zo op de kieslijst komen. Juist bij raadsleden zou er daarom meer nadruk kunnen liggen op screening en integriteitsbeleid.
Zolang de infiltratiepogingen niet zijn teruggedrongen met politieke bewustwording, vervolging en screening is het zeer onverstandig om de drempel voor voorkeursstemmen te verlagen. Een corrupte overheid kan het toch al beschadigde vertrouwen van burgers in de politiek helemaal verspelen.
Jessica de Jong is journalist en auteur van de Italiaanse maffiaroman De Hollandse studente (Uitgeverij Aspekt)