Skip to main content

Infrastructuur

Sivak rekent drukte op water uit

donderdag 08 februari 2007

Gepubliceerd in Bouwdienst Magazine

Op vaarwegen loopt de verkeersdrukte af en toe de spuigaten uit.

Om ideeën voor een vlotte verkeersafwikkeling op te doen, bootst de Bouwdienst al jaren de files na met het simulatiepakket SIVAK. Dit verouderde softwareprogramma moet ook in de toekomst adequate oplossingen aandragen. Onlangs  ging een project van start om Sivak aan te passen.

Net als op de snelweg ontstaan af en toe files op de vaarweg. Vooral bij sluizen treden vaak lange wachttijden op en moeten de schippers geduld betrachten voordat ze verder mogen varen. “Het is een veelvoorkomend misverstand dat het nooit druk is opvaarwegen," zegt projectingenieur Gijsbert de Boer van de Bouwdienst. “Er zijn vanaf een brug bijna nooit rijen schepen te zien, maar die varen in werkelijkheid op grote afstand van elkaar in een file. Ze kunnen niet inhalen omdat er te veel tegenliggers zijn.”

Modernisering software 

Om het schippersleed te verzachten, startte de werkgroep Verkeerswaterbouwkunde van de afdeling Natte Infrastructuur Beleids en Projectanalyse onder leiding van De Boer onlangs met een nieuw project. Doel is om het zogenaamde softwareprogramma, SIVAK, te moderniseren. De afkorting Sivak staat voor Simulatiepakket voor de Verkeersafwikkeling bij Kunstwerken. Het programma is eigendom van de Bouwdienst en de Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) in Rotterdam. Beide diensten passen Sivak al ruim vijftien jaar toe om de bouw van sluizen te optimaliseren. De verbeterde versie van de werkmethode moet eind 2003 klaar zijn.

“Vroeger kwam in elke familie wel een schipper voor,” lacht De Boer weemoedig. “Maar dat is niet meer zo. De scheepvaart bestaat niettemin nog steeds over een grote beroepsgroep, die heel belangrijk is voor de Nederlandse economie. Bij het vrachtvervoer van de schippers is een optimale verkeersafwikkeling daarom van groot belang. Mijn passie voor de scheepvaart is ontstaan aan de IJssel in Zutphen, waar ik als kind veel aan waterkant speelde. In mijn studie koos ik voor scheepvaart, omdat het een zeer interessante richting is.” De Boer brengt inmiddels ruim acht jaar advies uit bij de Bouwdienst over verkeerswaterbouwkunde en kent Sivak als geen ander. Hij werkt sinds kort samen met twee nieuwe collega’s, de ingenieurs Peter Blanker en Jeroen Rietdijk.

Optimaal sluisontwerp

De behoefte aan een vlotte verkeersafhandeling bij sluizen nam toe in de jaren tachtig, omdat het steeds drukker werd op het water. Mede door het gebruik van computers was het mogelijk om het sluisontwerp te verbeteren, vertelt De Boer. Het nieuwe simulatieprogramma Sivak maakte inzichtelijk of de wachttijd op de vaarweg afnam als een sluis vijftig meter korter of langer was. Het computerprogramma onderzocht ook welke effecten optraden bij de verbreding van een scherpe bocht. Voorheen kwam de onderbouwing van theorieën voor het optimale sluisontwerp tot stand aan de hand van grafieken en berekeningen, maar deze waren vaak onnauwkeurig.

Ook ontbrak adequate kennis van de scheepvaart zelf. De oprichting van de Werkgroep Verkeerswaterbouwkunde ruim tien jaar geleden, moest deze achterstand inhalen. Door te beschikken over eigen specifieke kennis over de scheepvaart, waren de ontwerpers van de Bouwdienst niet langer afhankelijk van kennis van buiten. De Boer: “Het denken vanuit de scheepvaart was nodig om weerwoord te bieden aan het denken vanuit de constructie. Veel collega’s keken vanaf de kant naar het water, terwijl wij vanaf het water naar de kant keken. Beide perspectieven leidden tot een gezonde en plezierige samenwerking, waarbij altijd het juiste inzicht overbleef.”

Door de nieuwe werkwijze van de Bouwdienst ging de samenwerking met de oude partner AVV tegelijkertijd een andere fase in. Voorheen klopte de Bouwdienst dikwijls aan bij AVV voor advies. Door de opgebouwde kennis bij de Bouwdienst kon er voortaan over en weer meer uitwisseling van ideeën plaatsvinden. De Boer: “AVV houdt zich vooral bezig met de beleidsvraagstukken en hoge abstractiestudies, ons vakgebied ligt precies op de scheiding van de beleidsvraagstukken en de concrete uitvoeringsprojecten. Pure beleidsmatige vragen in het voortraject komen bij AVV terecht. Praktische vragen over het bouwen van een sluis belanden bij de Bouwdienst.

Projecten

Sivak werd de afgelopen jaren vele malen gebruikt bij sluisprojecten met een capaciteitsprobleem. Een voorbeeld is de Sluis Lith in de Maas ten oosten van Den Bosch, die vorig jaar is opgeleverd. De Boer: “Bij deze sluis traden in het zomerseizoen lange wachttijden op van één dag onder de recreatievaart en de binnenvaart. Het werd dus hoog tijd om met een oplossing te komen. Met behulp van Sivak is onderzocht hoe groot een nieuwe sluis moest zijn. Er zijn een aantal varianten doorgerekend en dat resulteerde in de afmetingen van de huidige sluis. De omvang is berekend op de toekomstige vloot, die groter zal zijn dan nu.”

Een ander project betreft het Naviduct van Enkhuizen, dat bijna gereed is. Met Hemelvaart en in de zomer varen hier meer dan duizend schepen per dag langs. Door de grote drukte is de wachttijd van de huidige sluis zes à zeven uur. Met computersimulaties is onderzocht hoe de jachten zo snel en veilig mogelijk door de sluis kunnen varen. Het software programma heeft verschillende mogelijkheden nagebootst. Volgens de Boer leek het in eerste instantie alsof de sluizen de grote hoeveelheid schepen wel aankonden, maar nader onderzoek wees uit dat de vloot maar net pastte. Door de bouw van het Naviduct zal de wachttijd teruggebracht zijn tot enkele minuten.

Menselijke invloeden 

De afwikkeling van de verkeerstroom door een sluis is ingewikkeld. Eén van de factoren die van invloed zijn op de wachttijd is het werk van de sluismeester. Het Sivak-programma kan de handelingen die hij verricht perfect nabootsen. Bij de bouw van een nieuwe sluis kunnen de ontwerpers zodoende ook rekening houden met de menselijke handelingen. De sluismeester  leidt de schepen door de sluis en moet ze net als in een puzzel zo efficient mogelijk naast elkaar leggen. De snelheid waarmee hij zijn werk doet is per keer afhankelijk van het aantal schepen en hun omvang.

“De gebruiksvriendelijkheid van Sivak, nu nog verkrijgbaar in MS-Dos, is nog niet optimaal,” zegt De Boer. “Voor het behoud van deze schat aan kennis, is verbetering van het programma volgens de laatste inzichten onvermijdelijk. Eindeloos nieuwe kanalen aanleggen is geen optie meer, beter omgaan met de bestaande vaarwegen wel. Het simulatieprogramma zal ook ondersteuning moeten bieden bij de verkeersafwikkeling op vaarwegen en bij bruggen. In de nieuwe variant zullen schepen versneld voorbij varen op een topografische kaart om inzicht te krijgen in de drukte op de vaarwegen en bij de kusntwerken.”

“Het nieuwe Sivak-programma houdt ook rekening met de mogelijkheid voor een alternatieve vaarroute. Uit kwalitatief onderzoek bij de Beatrixsluis in Nieuwegein blijkt dat schippers wel voelen voor een andere weg, mits de wachttijd langer is dan enkele uren. Als ze door middel van informatiepanelen op de hoogte gebracht worden van het alternatief, dan varen sommigen om via het oude Merwedekanaal.”  

De Boer: “Sivak moet grote besparingen kunnen opleveren. Het programma bewijst of een bepaalde oplossing in de vaarweg voordeliger is dan een andere. Stel dat een ingreep op de alternatieve route bij de Beatrixsluis tien miljoen euro kost en een nieuwe sluis honderd miljoen. Dan is dus een besparing mogelijk van negentig miljoen euro. Welke beslissing uiteindelijk wordt genomen, hangt echter af van beslissingen van hogerhand. Ook als de ingreep niet doorgaat, dan heeft Sivak het probleem toch inzichtelijk gemaakt en kan iedereen de uiteindelijke oplossing naar zijn merites beoordeln.”

door Jessica de Jong